calal calalov 
Allahın əmr və qadağanları əlbəttə ki qulların yaxşılığı üçündür. İslam alimləri, bütün hökmlərin insanların faydalarına olmalarının birliyi içindədirlər. Allahın edilməsini istədiyi şeylərdə qullar üçün çox böyük faydalar, qadağan etdiyi şeylərdə isə böyük zərərlər olduğu bir həqiqətdir. İslamın özlərinə yüklədiyi missiya gərəyi İslam alimləri müxtəlif ibadətlərin fayda və hikmətləri mövzusunda həmişə baş yormuş, bunların fərdi praktik faydalarından çox, insan nəfsinin təmizlənilməsi və yüksəldilməsi yolunda funksional hala gətirilməsinə çalışmışlar. Bu məzmunda qulların etməklə öhdəçilikli olduğu ibadətlərin təmin etdiyi bəzi faydalar ya da hikmətlər görüldüyü kimi, bu faydaların və ya reallaşdırılmaq istənən məqsədlərin hamısının görülə bilinmədiyi də bir həqiqətdir.
Oruc ibadətinin təməl hədəfi insanları təqvaya çatdırmaqdır. Bu şəxsən Qurani Kərimdə “Ey iman edənlər! Allaha qarşı gəlməkdən çəkinməniz və təqvaya çatmanız üçün oruc, sizdən əvvəlkilərə fərz olduğu kimi, sizə də fərz edildi …” (Bəqərə: 183-184) şəklində ifadə edilməkdədir.
İnsanı mənəvi bir ucalığa daşıyan oruc, qulun, qısa müddətdə ürəyi və ruhu üzərində yığılmış günahlarından uzaqlaşmasını təmin edər. Beləcə oruc, insanı “kad eflaha mən zekkaha” ayəsinin sirrinə çatdırar. Bu, nəfsini pisliklərdən təmizləyənin, qurtuluşa çatdığının bir ifadəsidir. Necə ki sədəqə və zəkat, inananları günahlardan təmizləyər, onları təmizləyib, ucaldar (Tövbə: 9/103) bədənin zəkatı olan oruc da (İbn Macə, Sıyam, 44) insanı nəfsinin hakimiyyəti altında əzilməkdən qurtarar.
Oruc tutan adam, nəfsinin zəncirlərini qıraraq Allahın ipinə sarılmış olar. Nəfs insanı eqoistləşdirib təkliyə apararkən, insan Allahın ipinə sarılmaqla ictimai bir varlıq olduğunu hiss edər. Oruc ayı olan ramazan boyunca toplu halda edilən ibadətlər birlik duyğusunu yaxşılaşdırar. Zəngin, kasıbla eyni safda namaz qılar, eyni süfrədə yemək yeyər. Oruc, nəfsin istəklərinə iradi olaraq uzaq dayanma tərbiyəsini, aclıq və susuzluğun verdiyi çətinliyə dözmə tərbiyəsini verməkdədir. Adamın həyatı boyunca müvəffəqiyyətli bir hala sahib ola bilməsi şübhəsiz iradi tərbiyədən keçməkdədir. İradəsi zəif insanlar həyatda müvəffəqiyyətli ola bilmədiyi kimi, ührəvi baxımdan da sonları yaxşı deyil. Çünki ibadətlər tamamilə iradəsi güclü insanların ifa edə biləcəyi bir mövqe və xüsusiyyət ifadə etməkdədir. Bu nöqtədə oruc, nəfsin istəklərinin idarə altına alınmasında, ruhun təmizlənilib ucaldılmasında təsirli olmaqdadır. Necə ki orucun dəyişik formalarda da olsa bütün din və mədəniyyətlərdə riyazət və mücahede yolu olaraq mənimsənmiş olması bu həqiqəti ifadə etməsi istiqamətiylə diqqət çəkicidir.
Oruc ibadətiylə qənaət, təkrar qapımızdan evlərimizə girər. Aclıq çəkən insan yoxsulun, möhtacın vəziyyətini anlar və qənaət etmənin əhəmiyyətini daha yaxşı qavrayar. Artıq israf edə bilməz. Allah Rəsulunun “Qənaət bitməyən bir xəzinədir (Beyhaki, Zühd, 2/88)” sözü möminin qulaqlarında əks-səda verər. Nemətin qədrini bilən insan, Allaha olan şükrünü artırar. Ehtirasın məhrumiyyətə, qənaətin rəhmətə vəsilə olduğunu anlayar. Allah Rəsulunun “iqtisad edən, dolanışıq çətinliyi çəkməz” (İbn Əbi Şeybe, əl-Musannef, 5/331) müjdəsi həyatında təzahür etməyə başlayar.
Oruc ibadəti, insana iftar və sahur ilə, qılınan təravih namazlarıyla, digər ibadətlərlə həyatı intizama salma imkanı verər.
Oruc ayı olan ramazan ayı qulun Rəbbinə dua edərək, günahlarının bağışlanması üçün həyat yoluna yerləşdirilmiş fürsət və xəzinələrlə doludur. Bu ayda möminlər, Quran-i kərim üzərində daha çox düşünmə imkanı əldə edər. Ramazanın gətirdiyi bərəkətlə, günahların ürək və beyin üzərində örtdüyü pərdəni qaldırmasıyla insan, bəzi ayələri daha dərindən hiss edər və anlayar.
Oruc bədənin zəkatı olaraq, bədəndə yığılmış zərərli ünsürlərin dəfi üçün metobalizmaya böyük bir imkan verər. İnsanın, bədənini digər canlılardan daha fərqli olaraq maddə və mənanın sirli və ahəngli bir birləşməsi olaraq görməyə başladığı bu ayda, bədənlər yenilənər, beyinlər parlayar… Allah Rəsulunun “Sumu tesıhhu” “oruc tutun ki səhhət tapasınız” sözünü təsdiq edərcəsinə bədənlərimiz sağlamlıq tapar. (Taberani, Mucemul-Evsat, VIII, 174; Münziri, et-Tergib, 2/206)
Ramazan orucu ümidsiz insanların bağışlanma ümidlərini yaşıllaşdırdıqları bir zaman dilimidir. Oruc, qəflətən gələcək çətinliklərə qarşı insanlara dayanıqlı olmağı öyrədən bir müəllimdir. Uşaqlarımıza dinlərini öyrənmə və həyat fürsəti verən bir aydır ramazan…
Allah Elçisi, inanıb qarşılığını Allahdan gözləyərək ramazanı qiymətləndirənlərin keçmiş günahlarının bağışlanacağını söyləmişdir. (Nəsəi, İman, 21) Eyni şəkildə Allah Elçisi, Səhabəsi Kab b. Ucreyə xitab olaraq: “Ey Kab! Namaz adamın Müsəlman oluşuna dəlildir. Oruc isə möhkəm bir qalxandır. Sədəqə vermək, suyun, alovu söndürdüyü kimi günahları silib süpürər. Ey Kab! Haramla bəslənən bədənin sümüklərinə ancaq alovda olmaq yaraşar. (Tirmizi, Cümə, 79)” deyə söyləmişdir.
Orucun hikmətləri ilə hökmlərini anlamaq arasında möhkəm bir bağ vardır. Orucun qaydalarının bilinməsi orucumuzu Allah Rəsulunun bizə hikmət olaraq buraxdığı sünnəsinə uyğun oruclar tutmamıza imkan verəcək.
mənbə: