calal calalov 
Fiqhdə Şafi, etiqadda Əşari, təriqətdə isə Nəqşibəndi Təriqətinə mənsub olan bir ənənədən gələn Taylandlı Müsəlmanlar Bangkokun kənar məhəllələrində assimilyasiya təhlükəsinə qarşı həyatda qalma mübarizəsi verirlər.
10 saatlıq bir təyyarə səfərinin ardından çatdığım Bangkokda, işçilərinin hamısının müsəlman olması səbəbiylə tərcih etdiyim oteldə qısa bir müddət istirahət etdikdən sonar ilk fürsətdə özümü küçəyə atıram. Özümü küçəyə atar atmaz da hər yerdən gələn bir-birindən fərqli ədviyyat qoxuları ilə qarşılaşıram. Bangkok son dərəcə hərəkətli, bir o qədər də rəngarəng bir şəhərdir. Küçələr sərnişin daşıyan çəhrayı taksilərlə və ” tuk tuk ” adı verilən üç təkərli motosikletlerle doludur. Şəhərdə gəzərkən böyük ticarət mərkəzlərinin bitişiyindəki daxmalar diqqətimi çəkir. Bangkokun bir başqa üzünü gözlər önündə sərgiləyən bu daxmalar şəhərləşməni də göstərməktədir. Hər addım başı bir meyvə satıcısıyla qarşılaşıram və dəzgahların önünü dolduran müştərilərin, dilimlənip paketlərin içinə yığılan meyvələri zövqlə yemələrini seyrə başlayıram. Kiçik şeylərlə xoşbəxt olmasını bilən insanlar getdiyim başqa şəhərlərdə olduğu kimi burada da diqqətimi çəkir. Yol boyunca qarşıma çıxan Buda heykəlləri və ruh evləri səbəbiylə sirrli bir dünyada olduğumu fərq edirəm. Lakin şəhəri gəzdikcə içimi örtən narahatlıq daha da artır. Davamlı mənə hüzur verəcək Müsəlman üzləri axtarıram.
Bir Cənub-Şərqi Asiya ölkəsi olan Taylandın əhalisi bu gün 70 milyonu aşmış vəziyyətdədir . Əhalinin 10 milyonu isə Taylandın paytaxtı və ən sıx şəhəri olaraq bilinən Bangkokda yaşayır. Pul vahidi Baht olan Taylandın paytaxtı Bangkok, turizm və iqtisadiyyat olaraq Asiyanın ən inkişaf etmiş paytaxtları arasında sayılır. Ölkədə xalqın yüzdə səksəni Budizmə inanarkən Müsəlmanlar əhalinin yüzdə Doqquzluq qismini meydana gətirirlər. Taylandlılar 4 ildə bir seçkilərə qatılsalar da ölkə 1946-ci ildən bəri Çakri Xanədanına mənsub krallar tərəfindən idarə olunur. Hətta Bangkokda gəzərkən hər yerdə krala aid şəkillərlə rastlaşırıq. Krala göstərilən bu marağın sevgidən, yoxsa qorxudan mı olduğu isə mübahisəli bir mövzudur. Hər mövsüm isti olan paytaxtda yollar da bir xeyli sıxlıq təşkil edir. Buna görə də Bangkok mənə Misirin paytaxtı Qahirəni xatırladır. Dünyanın ən çox ziyarət edilən ilk 10 paytaxtı arasında yer alan Bangkokda Royal Palace, Şafak məbədi, Yatan Buda məbədi və suyun içindəki Üzən Bazar turistlərin ən çox maraq göstərdikləri yerlərin başında gəlir.
Buddizm, mədəniyyətiylə , simvollarıyla paytaxt Banqkoka tamamilə öz damğasını vurmuşdur . Bangkoklular günə, əllərindəki ərzaq qablarıyla küçələri gəzən Buddist rahiblərə yemək ikram edərək başlayırlar. Buddist rahiblər də eynilə Xristian keşişlər kimi həyatları boyunca evlənmir və dolanışıqlarını xalqdan yığdıqları yardımlarla davam etdirirlər. Bangkokun bütün küçələri Budanın heykəlləriylə doludur və xalq bu heykəllərə yemək-içmək ikramı edirlər . Heykəllərin qarşısında bir gün gözlədilən yemək və içkilər daha sonra yeniləriylə dəyişdirilir. Yəni bir zamanlar Məkkəli müşriklər, bütə tapanlar nə edirdilərsə Bangkoklu Buddistlər də eynisini edirlər. Bangkokda gəzərkən çox cazibədar Buda heykəllərinə də rastlamaq mümkündür. Boyları 5-6 metrə çatan bu heykəllərin bəziləri də tamamilə qızılla örtülmüşdür.
Wat adı verilən Buddist məbədlərinin Tayland cəmiyyətinin üzərində əhəmiyyətli bir yeri var. Bu məbədlərdə insanlar ibadət etməklə yanaşı könüllü olaraq da çalışırlar. Wat tapınaqlarına girmədən əvvəl ayaqqabılarınızı çıxarmağınız lazımdır. Ayrıca qısa paltarlarla bu məbədlərə girə bilmirsiniz. Qadınların Buddist rahiblərə toxunmalarının qadağan olduğu ölkədə Animizm inancı da bir xeyli təsirlidir … Bundan ötəri paytaxt Banqkokda gəzərkən tez-tez ruh evi olaraq adlandırılan quş damlarına bənzər tikililərə rastlayırıq. Bu ruh evləri əvvəldən yaşadıqlarına inanılan ruhlar üçün təsis edilmişdir. Ruhları xoşbəxt etmək üçün evlərə nizamlı olaraq nəzirlər bağışlanır. Krala, səmaya, günəşə ibadət edənlərin olduğu Bangkokda şahid olduqlarım, insanlardan dinlədiklərimiz, Tövhiddən uzaqlaşıldığında insanın nə acınılası bir hala gələcəyi üzərində düşüncələrə dalmağıma səbəb olur.
Taylandda yaşayan müsəlmanların 90 faizi Malay, yüzdə 8-i Tay, geri qalanları isə Hui irqindən gəlir. Patani İslam Krallığı yıxıldıqdan sonra minlərlə Müsəlman ayaqları və əlləri zəncirlənərək mədən ocaqlarında və çaylarda işlədilmək üzrə Patanidən Banqkoka gətirilmiş. Adı “milyonlarla acı” mənasını gələn Saen Sabe Çayında çətin şərtlər altında işlədilən Patanili Müsəlmanların bir çoxu gördükləri işgəncə və zülmlər səbəbiylə həyatlarını itirmişdir. Həyatda qalanlar da Saen Sabe çayının ətrafında məskunlaşmışlar. Bu gün Bangkokda yaşayan müsəlmanların böyük əksəriyyəti Patanidən Banqkoka zorla gətirilən patanili Müsəlman əsirlərin nəvələrindən meydana gəlir. Mən də vaxt tapdıqca Bangkoku ikiyə bölən Saen Sabe çayının ətrafındakı Müsəlmanları ziyarət edirəm. Qardaşlarımızla birlikdə namaz qılır, Patanidən, Fələstindən, Osmanlıdan, Sultan Abdulhəmid Xandan və Türkiyədən danışırıq. Bəzən də çayın axınını seyrə dalır, bir zamanlar ayaqları zəncirli bir şəkildə “Milyonlarla Acı” Çayında işlədilən Müsəlmanları düşünürəm.
Buddist Tayland rəhbərliyi rəsmi olaraq qəbul etmək istəməsə də bu gün ölkədə 7 milyona yaxın müsəlman yaşayır. Bu 7 milyon müsəlmanın 3 milyonu Patanidə olarkən digərləri isə başda Bangkok olmaq üzrə digər şəhərlərə dağılmış vəziyyətdədir. Müstəqillik istəyən Patani bölgəsindəki Müsəlmanlara qarşı hər cür təzyiq və zülmü tətbiq edən Tayland rəhbərliyi, paytaxt Bangkok və ətrafında yaşayan Müsəlmanlara isə nisbi bir azadlıq vermişdir . Paytaxtda daha çox məscid, mədəniyyət mərkəzləri və xeyriyyə təşkilatlarının ətrafında təşkilatlanmış vəziyyətdə olan müsəlmanlar, İslami elm və mədəniyyəti, adət-ənənələrini özlərindən sonrakı nəsillərə ötürmək üçün böyük bir səy göstərirlər. Ümumi olaraq fiqhdə Şafi, etiqadda Əşari, təriqətdə isə Nakşibəndi təriqətinə mənsub oan bir kökdən gələn Taylandlı Müsəlmanlar Bangkokun kənar məhəllələrində meydana gətirdikləri gettolarda assimilyasiya təhlükəsinə qarşı müqavimət göstərməyə çalışırlar. Buddist bir cəmiyyətdə yaşadıqları üçün yeməkdə halal və harama maksimum şəkildə diqqət edən müsəlmanlar bu mövzuyla əlaqədar xüsusi işlər edirlər. Bangkokda söhbət etdiyim Müsəlmanlardan son illərdə İslama böyük bir marağın olduğunu, bir çox Buddistin köhnə dinini tərk edərək İslama girdiyini öyrənir və fərəhlənirəm.
Bangkoku gəzərkən mənə ən çox əyləncəli gələn şeylərdən biri də Çahoupraya Çayının üzərində etdiyimiz üç saatlıq gəmi gəzintisi oldu. Çahoupraya çayı Bangkoku ən uzun çayı olaraq bilinir. Minlərlə insan çayın kənarına və ya çayın üzərinə inşa edilmiş evlərdə yaşayır. Çayda gəzərkən qab-qacaq yuyan, paltarlarını təmizləyən, təraş olan insanlarla qarşılaşıram . bu gəzinti əsnasında Gudiav Bölgəsində bir qrup müsəlmanın yaşadığını öyrənincə Kapitandan, taxtadan düzəldilmiş köhnə gəmini Gudiava çəkməsini istəyirəm. Çahoupraya Çayının lap kənarında olan bu bölgədə Müsəlmanlarla Buddistlər bir yerdə yaşayırlar. Evlərin şüşələrinə asılan təkkə və başörtüklərindən hansı evlərin Müsəlmanlara aid olduğunu fərq edib sevinclə Müsəlmanların qapılarını döyürəm. Qısa zamanda aramızda bir söhbət başlayır. İlk dəfə qarşılaşmağımıza baxmayaraq sanki özümü bu insanlarla illərdir bərabər kimi hiss edirəm. Müsəlman olmağımız, İslama inanmağımız ürəklərimizi bir-birinə bağlayır. İslam aləminin fərqli diyarlarındakı Müsəlmanlarla oturmaq, onlarla söhbət etmək, Müsəlmanların insana dinclik verən üzlərini seyr etmək insana hüzur verir . 4 gün keçirdiyim Bangkokdan ayrılarkən bir dəfə daha Müsəlman olmanın, İslam qardaşlığının nə qədər böyük bir nemət olduğunu düşünürəm.
Mənbə:gencdergisi.com