Hacerü’l-Esved’in xüsusiyyəti nədir və tarixi necədir?

Sual:  Hacerü’l-Esved’in xüsusiyyəti nədir və tarixi necədir?

Cavab:   Rənginin qara olması səbəbiylə Hacerü’l-Esved (Qara Daş) deyə adlandırılan bu mübarək daş, Kəbənin Şərq küncündə olub, yerdən bir yarım metr yüksəklikdə, qapıya yaxın bir yerdə yerləşdirilmişdir. Üç böyük və bir neçə dənə də kiçik parçadan müteşekkildir. Ətrafı gümüş bir halqa ilə örtülüdür. Bir başqa adı, Ruhu’l-Esved’dir. Bu mübarək daş, səmavi bir daş olub, Hz. İbrahimə (ə.s.) Hz. Cəbrayıl tərəfindən gətirilmişdir. Kəbə divarına yerləşdirilmədən əvvəl, Əbu Kubeys Dağında mühafizə edilməkdə idi. Bir rəvayətə görə, Kainatın Serveri, Peyğəmbər Əfəndimizin, “Mən, peyğəmbər göndərilmədən əvvəl, Məkkədə mənə salam verən daşı, hələ bilir və tanıyıram” ifadələrinin işarə etdiyi daş, bu Hacerü’l-Esved’dir. Bir gün, bu daşa yaxınlaşıb öpən Hz. Ömər, belə demişdi: “Çox yaxşı bilirəm ki, sən zərəri və mənfəəti olmayan bir daş parçasısan. Əgər Rəsulullahın səni öpdüyünü görməsəydim, əsla səni öpməzdim.” Hacerü’l-Esved Cənnətdənmi gəldi? Kəbə qapısının sol tərəfində iştirak edən və təvaf başlanğıcı olaraq qəbul edilən Hacerü’l-Esved’in Cənnətdən gətirildiyi haqqında səhih hədislər mövcuddur. Süneni Tirmizidə İbni Abbasdan rəvayət edilən hədisin tərcüməsi belədir: “Hacerü’l-Esved Cənnətdən endirildi. Süddən daha ağ idi, lakin onu Adəmoğlunun səhvləri qaraltdı. “1 Müsnəddəki rəvayət də bu tərcümədədir: “Hacerü’l-Esved Cənnətdən gəlmişdir. Qardan daha ağ idi. Lakin onu müşriklərin səhvləri qaraltdı. “2 Bəli, Hacerü’l-Esved’in Cənnətdən gəldiyi qətidir. Ancaq bu xüsus Hz. İbrahimin Kəbəni bina edərkən bu daşı Əbu Kubeys Dağından gətirməsiylə necə bardaşa bilər? Bu Barədə Kəbə və Məkkə Tarixi adlı əsərdə bu məlumatlara yer verilər: Hz. Adəm Cənnətdən yer üzünə endirildiyində Cənabı Haqq mələklər vasitəsiylə ona bir Cənnət çadırı göndərdi. Hacerü’l-Esved də bu çadırın içində idi və ağ bir yaqut idi. Hz. İbrahim, oğlu Hz. İsmayılla birlikdə Kəbəni tikərkən təvaf başlanğıcı olaraq oğlu İsmayıldan bir daş istədi. Hz. İsmayıl daşı axtarışa getdi, lakin boş döndü. Bu sırada Hz. Cəbrayıl, Hz. İbrahimə bir daş gətirdi. Nuh Tufanında Kəbə də sular altında qalınca Cənabı Haqq Hacerü’l-Esved’i Əbu Kubeys dağına əmanət etmiş və “Mənim dostumu Kəbəni tikərkən gördüyün zaman bu daşı ona çıxar” buyurmuş idi. Hz. Cəbrayılın gətirdiyi bu daş ağ idi. Lakin daha sonra hədisdə keçdiyi kimi, müşriklərin əllərini sürməsiylə; bəzi rəvayətlərdə də zaman zaman çıxan yanğınlar nəticəsindəqaralmışdır. 3 Hacerü’l-Esved’in qaralması məsələsini yuxarıda tərcüməsini verdiyimiz hədisi şərifin izahında Tirmizi şarihi əl-Ahvezi bunları söyləyər: “Əsas olan hədisin zahiri mənası olmaqla birlikdə, bəzi Hənəfi alimləri belə demişlər: Bu hədisdə mübaliğə ehtimalı vardır. Hədisdə Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) Hacerü’l-Esved’in şərəf və qiymətini izah edərkən, işlənən günah və səhvlərin də çirkinliyinə diqqət çəkmişdir. Bir hədisdə də bildirildiyinə görə, insan bir günah işlədiyi zaman ürəyində qara bir nöqtə meydana gəlir.” Bu məsələdə belə bir suala da cavab verilməkdədir: “Onu müşriklərin səhvləri qarartdı da, niyə möminlərin imanı və ibadəti təkrar ağlaşdırmadı?” İbni Kuteybenin cavabı belə: “Cənabı Haqq diləsəydi edərdi, lakin Cənabı Haqqın yer üzünə qoyduğu adətlərdən biri də, bir şey qaralaşınca təkrar ağlaşmamasıdır.” əl-Muhib ət-Taberi də belə deyir: “Onun qara olaraq qalmasının səbəbi bir ibrət olmasıdır. Yəni işlənən günahlar Cənnətdən gələn bir daşı qaraldırsa, görəsən insanın ürəyini nə hala soxar?” İbni Abbasın izahı da bu şəkildədir: “Cənabı Haqqın onu qaraltmasının səbəbi, dünya əhlinin Cənnət zinətinə baxmamaları üçündür. “4 Daşın Hacerü’l-Esved olaraq adlandırılması isə Kəbənin divarına qoyulub insanların əlini sürməsi üçün idi. Çünki daha əvvəl Cənnətdən endiyində ağ bir yaqut idi.

1. Tirmizi, Həcc: 49. 2. əl-Fethü’r-Rabbani, 12:26. 3. Əbul Veled əl-Ezraki. Kəbə və Məkkə Tarixi, s. 36-54. 4. Tuhfetü’l-Ahvezi, 3:617.