Dərviş kimdir???

Dərviş, Allah Təalaya yaxın olma yolunda çalışan, gözəl əxlaq sahibi bir mömin ola bilmək üçün mənəviyyat yoluna düşən insan deməkdir. Bu səbəblə bir təsəvvüf yoluna bağlanan kəslərə dərviş deyilir. Ancaq dərvişlik asan bir iş deyildir. Gerçək dərviş ola bilmək üçün bəzi şərtlər vardır. Tasavvufî əsərlərin “Adabü’l-mürid” yəni dərvişlərin riayət etməsi lazım olan qaydalar haqqındakı hissələrində çox maddə sayılmışdır. Bu maddələrdən bəziləri o kitabın yazıldığı dövrə aid ənənə və ədəb anlayışını əks etdirərkən, digər bəziləri hər zaman zəruri olan qaydalardır. Dərvişliğin bütün zaman və məkanlar üçün etibarlı olan dəyişməz şərtləri və qaydalarını belə yekunlaşdırmaq mümkündür:
1.Dərviş, İslamiyyətin əmr və qadağanlarına tam olaraq bağlı olmalıdır.
İmam-ı Rəbbani həzrətləri: “İnsanlar axirətdə təsəvvüfdən deyil, şəriətdən sorğu-sual olunacaqlar”, buyurur. Yəni adam qəbirdə və axirətdə namaz, oruc, zəkat kimi fərz ibadətləri ilə içki, faiz kimi haramlardan qaçıb qaçmadığından sorğuya çəkiləcək. Təsəvvüf, şəriətin eşq və şövq ilə yaşanması üçün bir yardımcıdan ibarətdir. Bu səbəblə gerçək bir dərviş əvvəl dini hökmlərə möhkəmcə sarılmalıdır. Əbdülxaliq Gücdüvani həzrətləri də müridinə etdiyi tövsiyədə: “sərmayələrin, fiqh kitabları olsun”, buyurmuşdur.
2.Dərviş, ümmət qayğısı içində olmalı, lazım olduğunda bu yolda mənəvi dəyərləri uğrunda canını fəda etməlidir.
Təsəvvüf tarixinə baxıldığında bir Nakşibəndi mənsubu olan Şeyx Şamilin Qafqazda vətən müdafiəsi adına icra etdiyi cihad, Qədr və Nakşibəndi olan Əmr Abdülqadir əl-Cezairinin fransızlara qarşı ölkəsi Əlcəzairdə icra etdiyi mübarizə, Məhəmməd Ziyauddin Nurşininin 1-ci Dünya savaşına müridləriylə birlikdə qatılması və bir qolunu itirməsi, Üsküdar Özbəklər Təkkəsində Şeyx Ata Əfəndinin Anadoludakı milli mübarizəyə dəstək üçün canını heçə sayaraq icra etdiyi fəaliyyətlər, gerçək bir dərvişin necə olması lazım olduğu mövzusunda önümüzə işıq tutmaqdadır.
3.Dərviş, Allah yolunda bir xidmətdə söz açılınca, sağa sola baxmadan “Mən varam” deyə bilən adamdır.
Bahaəddin Nakşibəndî həzrətləri təsəvvüfü təhsili əsnasında şeyxinin tövsiyəsi ilə yeddi il boyunca Buxara küçələrində daş, tikan kimi insanlara zərərli olacaq şeyləri təmizləmiş, xəstə olan küçə heyvanlarının müalicəsiylə məşğul olmuş, Buxara mədrəsələrini də təmizləyərək tələbələrə xidmət etmişdir. Ubeydullah Ahrar həzrətləri də insanlara xidmət məqsədiylə hamama gedər, insanlara kisə atar, sonra da pul verməsinlər deyə qaçıb gedərmiş. Çünki pul qarşılığında edilən iş xidmət deyil, ticarətdir. Xoca Ahrar belə buyururdu: “Biz bu yolu və mənəvi halı təsəvvüf kitabları oxuyaraq əldə etmədik, insanlara xidmətlə əldə etdik”. Demək ki həqiqi dərviş, Allah yolunda bir xidmət gündəmə gəlincə şəxsi mənfəət və ya zərər hesabı etmədən qaçan adamdır.
4.Dərviş, şəfqətli və comərd olmalıdır.
Şəfqət və comərdlik bir-biriylə əlaqəlidir. Kasıb və möhtac insanlara şəfqət və mərhəmət nəzəri ilə baxan kəslər comərdcə onlara ikram edə bilərlər. Allah dostlarından Əhməd ər-Rifai bir gecə evinə gəldiyində içəridə bir oğru olduğunu fərq edər. Yanına yaxınlaşanda oğru təlaşa düşər. Əhməd ər-Rifai həzrətləri şəfqətlə: “Oğlum! Yəqin bu buğda çuvalını almaq istəyirsən. Amma buğdadan çörək etmək üçün əvvəlcə üyütmək, sonra kəpəyini çıxartmaq lazımdır. Bu işlər seni yorar. Halbuki anbarda hazır un var. Sənə ondan verim” deyir. Oğru çaşmış vəziyyətdə Əhməd ər-Rifaini təqib edərək anbara gedər. Rifai ona: “Bu un çuvalını yükləyəcək miniyin var mı?” Deyə soruşar. Adam: Var, deyib qapıdakı miniyini gətirir. Qəsəbənin kənarına qədər oğru ilə bərabər gedən Əhməd ər-Rifai həzrətləri ayrılacağı zaman: “Övladım! Sənin ehtiyac sahibi olduğunu əvvəldən öyrənib ehtiyacını aradan qaldırmağımız lazımdı, səni buraya qədər yorduq, bizə haqqını halal et! “Deyər. Çaşqınlığı bir qat daha artan oğrunun dodaqlarından: “Halal olsun” sözləri tökülər. Ancaq kəndinə dönən oğru Əhməd ər-Rifai həzrətlərinin bu şəfqət və cömərtliyinin təsiri ilə səhərə qədər yata bilməz və ertəsi gün gəlib ona tələbə olar.
Bu cür həyat hekayələrinin təsəvvüf kitablarında qaldığı, indiki vaxtda nümunəsinin olmadığı düşünülməməlidir. 1993-cü ildə İstanbul Ümraniyədə Uhud Tələbə yataqxanasında idarəçi olaraq vəzifədə olduğum vaxt Uhud Məscidi dəstəmazxanasında gözətçilik edən altmış yaşlarında bir dayımız vardı. Bir gün: “Allah Osman əfəndidən minlərlə dəfə razı olsun. Onun yaxşılığını unuda bilmərəm. “kimi sözlər söyləyirdi. Biz: “xeyir ola, nə oldu?” Deyə soruşduqda izah etməyə davam etdi: “Kirayə evdə yaşayırdım, maddi çətinlik içindəydim. Üsküdardakı Hüdayi Vəqfinə getdim. Bir az kömək istədim. Bəlkə bir kirayə miqdarı kömək ala bilərəm deyə düşünürdüm. Osman (Topbaş) Əfəndi mənə: “Sizin oralarda bir evin qiyməti nə qədərdir?” deyə soruşdu. Orta hesabla bir rəqəm söylədim. Çıxarıb mənə o qədər pul verdi və: “Al bu pulu, özünə bir ev al, kiradan xilas ol” dedi. yaşlı gözləri ilə mənə “Mən bu comərdliyi necə unuda bilərəm”, deyirdi. Bu hadisəni nə zaman xatırlasam, rəhmətlik Fahrettin Tivnikli qardaşımızın: “Möhtac bir insana ikram edərkən, elə çox vermək lazım ki, adamın ürəyi çırpınsın” sözü xatirimə gəlir. Demək ki dərviş belə şəfqətli və büdcəsi nisbətində comərd olmalıdır.
5.Dərviş, nəfsini məğlub edən, nəfsin pis əxlaqından uzaklaşabilən adamdır.
Nəfsin pis əxlaqının başında qürur, həsəd, riya, dünya sevgisi kimi pis xasiyyətlər gəlir. İnsan bu sifətlərdən xilas olduğu nisbətdə “dərviş” sifətinə yaxınlaşar. Ubeydullah Ahrar həzrətləri: “Mən doğruyam demək asandır, Mən kəliməsini qırmaq çətindir” buyurmuşlar (Rauf Əhməd mücəddidi, Dürrü’l-maarif, İstanbul 1997, s. 66).Mən kəliməsini qırmaq, mənliyi, eqoizmi, nəfsi qırmaqdır. Əziz Mahmud Hüdayi həzrətləri Bursada qazı olduğu dövrdə Şeyx Üftadə həzrətlərinə tələbə olmaq istəyincə Üftadə həzrətləri ona: “Qazı əfəndi! Peşəniz və vəzifəniz sizdə bir mənlik meydana gətirmişdir. Bu vəziyyətdə mənəvi yolda irəliləməniz mümkün deyildir. Qazılıq vəzifəsini tərk et, sonra da Bursa bazarında sadə bir paltar geyinib ciyər satabilərsinizsə sizi dərvişliyə qəbul edirik “deyər. Bu çətin təklif qarşısında əvvəl tərəddüd keçirən Hudayi nəfsini qırabilmiş, deyilənləri etmiş və könüllər sultanı bir Allah dostu olmuşdur.
Nəfsin pis əxlaqından biri də öyülmə istəyi və xalqın övməsindən zövq alınmasıdır. Allah dostu olmağı məqsəd əldə edən bir dərviş bu tələdən da uzaq durmalıdır.
6.Dərviş, mənəvi rəhbərinə qarşı məhəbbətli olmalıdır.
İnsanlar məhəbbət duyduqları kəslərə bənzəmək istəyirlər. Onların əxlaqı ilə əxlaqlanırlar. Bu səbəblə dərviş də əxlaqi cəhətdən nümunə aldığı şeyxinə məhəbbətlə bağlanmalıdır. Hz. Mövlana, Konyada Şəms-i ​​Təbrizinin söhbətlərindən istifadə edirdi. Bəzi tələbələri: Mövlana artıq bizimlə çox maraqlanmır, vaxtını Şəmsin söhbətini dinləməklə keçirir, deyə dedi-qodu etməyə başlayınca Şəms-i ​​Təbrizi Konyanı tərk etdi. Bu vəziyyətə Mövlana çox kədərləndi. Bir gün bir tələbəsi onu az da ola sevindirə bilsin deyə Mövlanaya: “Əfəndim! Şəms-i ​​Təbrizi Konyaya dönmüş “dedi. Hz. Mövlana çox sevindi, üzərindəki cübbəni çıxarıb o adama hədiyyə etdi. Digər müridlər: “Əfəndim! Bu adam yalan söyləyir. Şəms gəlmədi “deyincə, Hz. Mövlana: Bilirəm, amma yalanı belə gözəldir. Yalanına cübbəmi verdim. Gerçək olsaydı canımı verərdim “dedi.
Tələbənin rəhbər olaraq qəbul etdiyi şeyxinə olan məhəbbəti zahirdə və şəkildə qalmamalı, daxilə enməlidir. Bu mövzuda bu rəvayət məşhurdur: müridlərindən biri Bəyazid-i Bistami həzrətlərinə: “Əfəndim! Kürkünüzden bir parça versəniz də bərəkət olsun deyə üzərimdə daşısam”, deyər. Bayezid ona cavab olaraq: “Oğlum! Sən adam olmazsan, kürkümə deyil, dərimi üzüb içinə girsən belə fayda verməz “buyurdu.

Mənbə:altinoluk.com