calal calalov 
Rəsulullah (səllallahu əleyhi və səlləm) zəkat verməyə laqeydlik edənlərin acı aqibətini belə ifadə etmişdir:
“Zəkatı verilməyən hər qızıl və gümüş, qiyamət günü atəşdə qızdırılaraq lövhə halına gətirilir və sahibinin yanları, alnı və kürəyi bunlarla dağlanır. Bu lövhələr soyuduqca, sahibinə əzab üçün təkrar qızdırılır. Müddəti əlli min il olan bir gündə qullar arasında hökm verilənə qədər bu belə davam edər. Beləliklə adam, yolunun ya cənnətə ya da cəhənnəmə çıxdığını görər.”
Ramazanda Peyğəmbər Əfəndimiz (səv)-in comərtliyi
Aləmlərin əfəndisi (səv), Ramazan aylarında bütün ibadət və ehsanını artırır, Rəbbinə doyumsuz bir ibadət iqliminə girərdi. Necə ki, İbn-i Abbas (ra) belə deyir:
“Rasullullah səllallahu aleyhi və səlləm- insanların ən comərdi idi. Onun ən comərd olduğu zamanlar da Ramazanda Cəbrayıl (əs)-ın, onunla görüşdüyü vaxtlar idi. Cəbrayıl (ə.s), Ramazanın hər gecəsində Peyğəmbər Əfəndimiz ilə görüşər, (qarşılıqlı) Quran oxuyurdular. Bu səbəblə Rəsulullah -səllallahu əleyhi və səlləm- Cəbrayıl ilə görüşdüyündə, heç bir maneə tanımadan əsən rəhmət rüzgarlarından daha comərd davranırdı. “(Buxari, Bed’ü’l-Vəhy 5, 6, Savm 7; Müslim, Fəzail 48, 50)
Fitrə necə fərz qılındı?
Orucun ardından “Bayram Namazı” və “Sədəqə-i Fıtr” əmr edildi. Rəsulullah -səllallahu əleyhi və səlləm- Sədəqə-i Fıtr’ın müsəlmanlardan böyük-kiçik, qadın-kişi, hər bir azad və kölə üzərinə bir sa ‘[1] xurma və ya bir sa’ arpa olaraq fərz qılındığını bildirmişdir. [2]
Ehtiyac sahibləri haqqında da:
“Onları bu (bayram) günündə aç gəzməkdən qurtarın!” Buyurdu. (İbn-i Sad, I, 248)
Fitrə sədəqəsi nə vaxt verilməlidir?
Fitrə sədəqəsi, bayram namazından əvvəl verilsə məqbul bir sədəqə olar, namazdan sonra verilsə fitrə xaricində bir sədəqə yerinə keçər. [3]
ZEKAT NECƏ fərz qılındı?
Fitrə sədəqəsindən bir müddət sonra da “Zəkat” əmri gəldi. Ayəti-kərimələrdə buyurulur:
“Sail (istəyənin) və mahrumum (iffəti səbəbindən istəyə bilməyənin), Sərvətdə məlum bir haqqı vardır.” (Əz-Zariyat, 19)
“Onlar ki zəkat vəzifələrini ən gözəl şəkildə ifa edirlər. (Zəkat vermək və onu ən layiq yerə çatdırmaq üçün çalışırlar, beləliklə, nəfslərini təzkiyə edərlər.) “(Əl-Muminun, 4)
“(Ey Peyğəmbər!) Onların mallarından sədəqə al; bununla onları (günahlardan) təmizləmiş, onları ucaltmış olarsan! Və onlar üçün dua et! Çünki Sənin duan, onlar üçün bir arxayınçılıqdır (dinclik qaynağıdır). “(Ət-Tövbə, 103)
Quranda namaz və zəkat nə üçün bərabər zikredilir?
Zəkat, Quran-ı Kərimdə iyirmi altı yerdə namazla birlikdə zikr edilir. Dörd yerdə isə müstəqil olaraq keçir. Bunlardan Muminun surəsində, namazdan ayrı olaraq keçməklə birlikdə orada da namaz qılanların zəkatlarını verdikləri xüsusu ifadə buyurulur. Bunun səbəbi, “bədəni” və “mali” olmaq üzrə iki qrupa ayrılan ibadətlərdə, bu ikisinin, birinci sırada və bərabər olaraq yer almasıdır. Necə ki bir hədis-i şərifdə:
“Namaz qıldığı halda zəkat verməyən kimsənin namazı (nda xeyr) yoxdur!” Buyurulmuşdur. (Heysəmi, III, 62)
Zəkat kimlərə verilir kimlərə verilməz?
Quran-ı Kərimdə zəkatın hansı şəxslərə verilə biləcəyi bu şəkildə təsnif edilir:
“Sədəqələr (zəkatlar) Allah tərəfindən müəyyən edilmiş bir fərz (vacib əməl) olaraq ancaq yoxsullara, (ehtiyacı olan, lakin utandığından əl açıb dilənməyən) miskinlərə, zəkatı yığıb paylayanlara, ürəkləri (müsəlmanlığa) isinişib bağlanmaqda olanlara (iman gətirib hələ kamil mömin olmayanlara), azad ediləcək kölələrə (və ya boynuna kəffarə düşüb verə bilməyənlərə), həmçinin (borcu ödəməyə imkanı olmayan) borclulara, Allah yolunda cihad edənlərə və yolçulara (pulu qurtardığı üçün yolda qalan, vətəninə qayıda bilməyən müsafirlərə) məxsusdur. Allah (hər şeyi) biləndir, hikmət sahibidir!”(Ət-Tövbə, 60)
Dərnək və vəqf kimi hökmü şəxslərə da ancaq ayədə buyurulan səkkiz yerə ulaştırmaları şərtiylə zəkat verilə bilər. Bu, diqqət edilməsi lazım olan mühüm bir xüsusdur.
Peyğəmbər Əfəndimiz səllallahu aleyhi və səlləm- zəkat haqqındakı ilahi əmr üzərinə, zəkatın nələrdən, nə miqdarda veriləcəyi və nə qədər malı olana fərz qılındığı haqqında bir yazı yazdırdı və onu qılıncına bağladı. Vəfatına qədər bu yazını yanında saxladı və ona görə əməl etdi. Allah Rəsulundan sonra Həzrəti-i Əbu Bəkr -radiyallahu anh- və ondan sonra da Həzrəti-i Ömər -radiyallahu anh- da ona görə əməl etdilər. [8]
Zəkatın hikməti nədir?
Zəkatın; varlı insanların sərvətə ram olma nəticəsində olabiləcək azğınlıqlarına sərhəd çəkmək, möhtacların zənginlərə qarşı kin və həsəd kimi mənfi davranış göstərmələrinin qarşısını almaq, ictimai həyatı qorumaq və fərdləri bir-birinə məhəbbətlə birləşdirmək kimi bir çox fərdi və ictimai hikmətləri vardır. Kasıb və varlı arasındakı tarazlıq və məhəbbəti təmin baxımından İslamda ictimai nizamında “zəkat və infaq” ibadətinin çox mühüm bir yeri vardır.
Zəkat və infaktaki hikmətlərdən biri də, fərdi sərmayənin necəgəldi artmasına və bu surətlə zəiflərin istismarına və ya aralarında kin və həsədin meydana gəlməsinə mane olmaqdır. Çünki zənginlik, bir öyünmə və təkəbbür vəsiləsi olursa, zəngin üçün aqibət bərbad olur. Halbuki bir cəmiyyətdə, kömək edən və ya kömək edilən bütün fərdlər, maddi və mənəvi cəhətdən bir-birlərinə möhtacdırlar.
Bilinməlidir ki mülk, mütləq mənada Allaha aiddir. İnsanların mülk üzərindəki sahibliyi isə indiki vaxtda yeni icad edilən dövrə mülk üsuluna bənzər. Yəni sərvət, Allahın quluna müvəqqəti olaraq verdiyi bir əmanətdir. Buna görə fərdlərin onu istifadə etməsi, bəzi ilahi ölçülərə bağlanmışdır. O, mülkün həqiqi sahibinin əmr etdiyi istiqamətdə istifadə edilməlidir. Əgər sərvət, ilahi əmrlərə zidd bir surətdə istifadə edilərsə, insanları azdırmaya, cürbəcür qürur, zülm və haqsızlıqlara sürüyər. Belə bir təhlükəyə düçar olanlarda mal sevgisi, qəlbə yerləşir. Cənabi-ı Haqqın dünya nemətləri içində yalnız mal və övladı “fitnə” olaraq zikr etmiş olması, bunların qəlbə girərək sanki bütləşməsi təhlükəsinə görədir. Bu bədbəxtliyə düşənləri xəbərdarlıq üçün Allah Təala belə buyurur:
“Ey iman gətirənlər! (Yəhudi) alimlərindən və (xaçpərəst) rahiblərindən çoxu insanların mallarını haqsızlıqla yeyir və (onları) Allah yolundan döndərirlər. (Ya Rəsulum!) Qızıl-gümüş yığıb onu Allah yolunda xərcləməyənləri şiddətli bir əzabla müjdələ! O gün (qiyamət günü) yığdıqları qızıl-gümüş cəhənnəm atəşində qızdırılıb alınlarına, böyürlərinə və kürəklərinə dağ basılacaq (və onlara): “Bu sizin özünüz üçün yığıb saxladığınız mallardır. Yığdığınız mal-dövlətin (əzabını, acısını) dadın!” – (deyiləcəkdir!)” (Ət-Tövbə, 34-35)
Zəkat verməyənlərin vəziyyətləri necə olacaq?
Rəsulullah -səllallahu əleyhi və səlləm- də zəkat verməyə laqeydlik edənlərin acı aqibətini belə ifadə etmişdir:
“Zəkatı verilməyən hər qızıl və gümüş, qiyamət günü atəşdə qızdırılaraq lövhə halına gətirilir və sahibinin yanları, alnı və kürəyi bunlarla dağlanır. Bu lövhələr soyuduqca, sahibinə əzab üçün təkrar qızdırılır. Müddəti əlli min il olan bir gündə qullar arasında hökm verilənə qədər bu belə davam edər. Beləliklə adam, yolunun ya cənnətə ya da cəhənnəmə çıxdığını görər.”
Sahabələr:
“Ya Rəsulallah! Yaxşı, zəkat verilməyən dəvələrin vəziyyəti nədir? “Deyə soruşduqlarında Həzrəti-i Nəbi -səllallahu əleyhi və səlləm- belə buyurdu:
“Dəvələrinin Haqqını ödəməyən hər dəvə sahibi, -ki su başlarına gəldikləri zaman sağılıp südündən möhtaclara paylanması da bu hüquqlar arasındadır- qiyamət günü düz və geniş bir sahəyə yatırılır. O dəvələr də, bir tək bala belə Xaricdə qalmamaq şərti ilə ən kök hallarıyla gələrək o adamı ayaqlarıyla əzər və dişləri ilə gəmirirlər. Öndəkilər keçdikcə arxadakıları gəlir (eyni şeyi edər). Müddəti əlli min il olan bir gündə insanlar haqqında hökm verilənə qədər bu belə davam edər. Beləliklə adam, yolunun ya cənnətə və ya cəhənnəmə çıxdığını görür. ”
Əshabi-kiram, mal-qara və qoyunların zəkatını ödəməyənlərin vəziyyətini soruşduqlarında da Allah Rəsulu -səllallahu əleyhi və səlləm- bənzər cavablar verdi. (Müslim, Zəkat, 24; Buxari, Cihad, 48)
Sədəqə verərkən riayət ediləcək ədəbi təlim edən ayələrdə belə buyurulur:
“Heç bir kəsə minnət qoymadan, əziyyət vermədən mallarını Allah yolunda sərf edənlərin Rəbbi yanında mükafatları vardır. Onların (axirətdə) heç bir qorxusu yoxdur və onlar qəm-qüssə görməzlər.Xoş bir söz və günahları bağışlamaq əziyyətlə (minnətlə) verilən sədəqədən daha yaxşıdır. Allah ehtiyacsızdır, həlimdir!Ey iman gətirənlər! Sədəqələrinizi malını riyakarlıqla (özünü xalqa göstərmək üçün) sərf edən, Allaha və axirət gününə inanmayan şəxs kimi, minnət qoymaq və əziyyət verməklə puça çıxarmayın. Belə şəxslərin halı, üzərində bir az torpaq olan qayaya bənzər ki, şiddətli bir yağış o torpağı (yuyub) aparar və qayanı çılpaq bir daş halına salar. Onlar qazandıqlarından bir şeyə qadir (nail) olmazlar. Şübhəsiz ki, Allah kafirləri haqq yoluna yönəltməz!”(Əl-Bəqərə, 262-264)
Dipnotlar:
[1] Sâ’: 1040 dirhem ağırlığındaki buğday veya arpayı alabilen bir hacim ölçeğidir. 1 sâ’, şer’î dirheme göre yaklaşık 2,917 kg; örfî dirheme göre ise 3,333 kg. ağırlığa denktir.
[2] Buhârî, Zekât, 70-78; Müslim, Zekât, 13.
[3] İbn-i Mâce, Zekât, 21.
[4] İbn-i Sa’d, I, 248-249.
[5] Ebû Dâvûd, Edâhî, 3-4/2792; İbn-i Sa’d, I, 249.
[6] Muvatta, Hac, 205.
[7] Bkz. Tevbe, 60.
[8] Buhârî, Zekât, 38; Ahmed, II, 14.
Mənbə: