calal calalov 
Dost seçimi
Rəsulullah (səllallahu əleyhi və səlləm) belə buyurmuşdur:
“Yalnızlık pis yoldaşdan daha xeyirlidir, saleh bir yoldaş isə təklikdən daha yaxşıdır.”(Hakim, III, 343; Beyhaki, Şuab, 256/4993)
İnsanın hal və davranışları insandan insana keçicidir. Kişi xeyirli bir insanla dost olarsa xeyirə yönələr, pis biriylə birlikdə olarsa pis əxlaqa əxlaqlanar. Bu hal, insan psixologiyasının ən təməl qanunlarından biridir. Ulu babalarımız bunu, “Üzüm üzümə baxa baxa qaralıb yetişər.” Deyərək dilə gətirmişlər.
İnsan kimi sevər və kiminlə birlikdə olarsa, onun halı ilə hallanar. Çünki insanoğlunun şəxsiyyət və xarakteri, digər insanlarınkına bənzəməyə və onları təqlid etməyə meyillidir. Bu səbəbdən insan, fərqində olaraq və ya olmadan, məhəbbət və ünsiyyət göstərdiyi başqa birinin xüsusiyyətlərini kopyalayır. Bu xüsus, xüsusilə şəxsiyyət və xarakterin yetkinləşdiyi gənclik dövrəsində çox daha əhəmiyyətlidir.
Bundan ötəridir ki Cənabi-Haqq, Qurani-Kərimdə:
“… Sadiqlərlə bərabər olun!” (Ət-Tövbə, 119) buyurmaqdadır.
Həqiqətən insan, məhəbbət duyduğu adamla, his, fikir, həyat tərzi və təmayüllərində ortaqlıq qazanar. Bu səbəbdən, salehlərlə bərabərlik, müsbət istiqamətdə tərəqqiyə vəsilə olur.
Buna görə də, qafil və fasiqlərlə bir arada olmaqdan şiddətlə çəkinmək əhəmiyyət kəsb edir. “Kor ilə yatan çəp qalxar.” Sözü, bu həqiqəti nə gözəl ifadə edir.
Bu xüsusu izah mahiyyətində Peyğəmbər Əfəndimiz (səllallahu əleyhi və səlləm) bu misalı verir:
“Yaxşı və pis yoldaşın halı, gözəl qoxu satanla körük çəkən dəmirçinin halına bənzəyər. Müşk satan adam, ya sənə gözəl qoxusundan bir miqdar ikram edər və ya sən ondan satın alarsan. (Yaxud yanında olduğun müddətcə) gözəl qoxu iyləmiş olarsan. Körük çəkən kimsə isə ya sənin paltarını yandırar və ya körüyün pis qoxusundan narahat olarsan. “(Buxari, Zəbaih, 31)
Şeyx Sədi Şirazi, Qurani Kərimdəki Əshabi Kəhf hekayəsini misal göstərdikdən sonra belə deyir:
“Bir köpək, Saleh insanlara gözətçilik etdiyi üçün sadiqləşdi və Qurani bir ifadə qazandı. Həzrəti Nuh (ə.s) və Həzrəti Lut (ə.s) xanımları isə fasiqlərlə birlikdə olduqları üçün küfrə düşüb cəhənnəm yolçusu oldular.”
Həzrət Mövlana da belə buyurur:
“Allaha and içirəm ki, pis ilan, pis dostdan yaxşıdır! Pis ilan, insanın canını alır. Lakin pis dost, insanı əbədi atəşə ataraq, yandırar! İnsan, danışmasa belə, ona pis yoldaşından xasiyyət keçər! Gönül gizlicə onun əxlaqını alar, mənimsəyər, pis əxlaqını özünə əxlaq seçər! Düzgünlükdən nəsibi almamış, sərmayəsi olmayan yoldaş, sənin sərmayəni də əlindən alar! ”
Yaxşı insanları sevmək, pis insanlardan nifrət etmək, insanı mənən abad edər. Bunun əksinə sevilməyə layiq olmayan insanlara məhəbbət bəsləyib, müsbət insanlara nifrət etmək də adamı bədbəxt edər. Bu səbəblə insan, kimlərə məhəbbət bəslədiyinə və kimlərdən nifrət etdiyinə son dərəcə diqqət etməlidir.
İmam Rəbbani həzrətləri pislərə qarşı bəslənən məhəbbət və onlarla yoldaşlığın zərəri barəsində belə bir misal verir:
“Qumarbazlarla oturub duran kimsə, bəlkə qumar oynamaz. Beləcə özünü kirlənməmiş zənn edə bilər. Lakin qumarbazlarla birlikdə olduğu müddətcə onlardan mənfi təsir alaraq qumar oynamağı zamanla xoş görməyə başlayar. Bu isə mənəvi bir xüsrandır.”
Bu səbəblə bir müsəlman, özünə xeyirli insanları yoldaş etməli və özü də yaxşı bir yoldaşlıq sərgiləməlidir. Necə ki Rəsulullah (səllallahu əleyhi və səlləm) belə buyurmuşdur:
“Yalnız mömin ilə yoldaşlıq et, onunla birlikdə ol! Yeməyini də ancaq təqva sahibi kəslər yesin!” (Əbu Davud, Ədəb, 16; Tirmizi, Zühd, 56/2395)
“Allah Təalaya görə yoldaşların ən xeyirlisi, yoldaşına faydalı olandır.” (Tirmizi, Birr, 28)
Əshabı kiram bir gün:
“-Birlikdə oturacağımız kəslərin ən xeyirlisi kimdir?” Deyə soruşduğunda Rəsulullah (səllallahu əleyhi və səlləm):
“-Onu gördüyünüzdə, halıyla sizə Allahı xatırladan, danışdığında elminizi artıran və etdiyi əməlləri ilə sizi axirətə istiqamətləndirən adamdır.” Buyurdu. (Heysəmi, X, 226)
İnsan, məlumat, baxış və ağıl kimi maddi-mənəvi məsələlərdə özünə tay biriylə yoldaş olsa rahat olar. Həzrət Mövlana (qs) belə buyurur:
“Quş, ancaq öz cinsiylə uçar. Öz cinsindən olmayanlarla görüşmək, sanki məzara girmək kimidir. Hər cins, öz cinsini çəkərkən, zərif bir ceyran, eşşək və öküzlərin içində necə yaşaya bilər?”
“Ax, təbiəti bizə uyğun gəlməyən dostun verdiyi ıztıraplar! Ax, onların ürəyimizdə açdığı dərin yaralar! Ey ulu kəslər, ey böyük insanlar; ağlınızı başınıza alın və özünüzə xeyirli dostlar, uyğun yoldaşlar axtarın!”
Rəsulullah (səllallahu əleyhi və səlləm) belə buyurur:
“Elə bir zaman gələcək ki, o vaxt bu üç şeydən daha qiymətli bir şey olmayacaq: halal pul, can-dildən yoldaşlıq ediləcək bir dost və əməl ediləcək bir Sünnə” (Heysəmi, I, 172)
Peşə seçimi
“Yenidən həyata başlayacaq olsam, Haqqa və həqiqətə aşina bir müəllim və ya şəfa verən bir həkim olardım. Çünki hər ikisində də insana xidmət vardır.”(Musa Topbaş rəhmətullahi əleyh)
İnsanın həyatına istiqamət verən seçimlərindən biri də peşə seçimidir. Bir müsəlman Uca Rəbbimizin razılığına müvafiq və insanlara faydası toxunacaq bir peşə seçməlidir. Çünki bu xüsusdakı səhv bir seçim, adamın əbədi səadətinə birbaşa təsir edir. Bir peşəni seçərkən insanlar nəzdindəki nüfuzuna deyil, əvvəlcə Allahu təalanın qatındakı dəyərinə baxmaq lazımdır. Necə ki ruzisini halal yoldan qazanan bir işçi, qeyri-qanuni işlərin amiri olan mövqe və mövqe sahibi birindən, Haqq qatında müqayisə edilə bilməyəcək dərəcədə daha qiymətlidir.
Xanım seçimi
Allah Təala, bütün varlıqları cüt yaratmış, təklik və təkliyi yalnız özünə xas bir xüsusiyyət etmişdir. Bu səbəbdən digər bütün varlıqlar, bir-birlərinə möhtacdır.
Digər tərəfdən Ua Rəbbimiz, öz məhəbbətinə hazırlayıcı bir vəsilə olaraq kişi və qadın arasına bir məhəbbət və mərhəmət hissi qoymuşdur. Bunların qanuni bir zəmində reallaşması üçün də, nikah əqdi ilə ailə yuvası qurmağı əmr etmişdir. Bu baxımdan ailə yuvası, həm Allahın məhəbbətinə yaxınlaşmaq üçün bir pillə, həm də nəsillərin davamı üçün ilahi bir qanundur. Yəni evlilik, həm bədəni bir ehtiyacdır, həm də mənəvi yüksəlmək üçün əsaslı bir zəmindir.
Evlilik sayəsində, nəfsani arzular idealizə edilərək xeyirli nəsillərin yetişdirilməsinə vəsilə olunur. Cənabi-Haqq, bu məsələ ilə əlaqədar olaraq bizlərə bu duanı təlqin buyurur:
“Ey Rəbbimiz! Bizə gözümüzün işığı zövcələr və övladlar ehsan buyur və bizi müttəqilərə imam et!” (Əl-Furqan, 74)
Dinc bir yuva qura bilmək üçün yoldaş seçərkən İslamın qoyduğu qaydalara həssaslıqla riayət etmək şərtdir. Bu qaydalar belədir:
Evlənəcək kimsələr, yoldaşlarını, sırf zahiri gözəllik və zənginlik kimi keçici və nəfsə xoş gələn səbəblərlə seçim etməməlidirlər. Yalnız əqli və nəfsani arzu və həvəslərlə reallaşan bir evlilik Çox vaxt məhəbbət və ülfət meyvəsini hasil etməz. Çünki belə evliliklərdə insanlar, ümumiyyətlə nəfsani arzularının köləsi olurlar.
Bu səbəbdən evlənərkən, iman və əxlaq kimi təməl mənəvi xüsusiyyətlərə ağırlıq verərək bir seçim etmək lazımdır. Bu barədə Rəsulullah (səllallahu əleyhi və səlləm) belə buyurmuşdur:
“Qadın, dörd şeyi, yəni malı, gözəlliyi, soyu-nəsli və dindəki kamalı üçün nikahlanır. Siz dindar olanını seçin ki əlləriniz xeyir görsün! .. “(Buxari, Nikah, VI, 123; Müslim, Rada, 53)
Bu hədisi-şərif eyni zamanda, evləniləcək bir insanda axtarılması lazım olan xüsusu da ehtiva edir. Çünki hər mömin üçün təqvadan sonra ən qiymətli nemət, evləndiyi kimsənin gözəl əməl sahibi olmasıdır. Saleh kişi, xoşbəxtlik sarayının sarsılmaz dirəyi, salehə qadın da, səadət bağçalarının ən qiymətli bəzəyidir.
Bir də ailələr arasındakı küfüv, yəni bərabərlik mütləq nəzərə alınmalıdır. Bu bərabərlik; zənginlik, ədəb və mədəniyyət birliyi kimi müxtəlif ünsürlərə baxılaraq təyin edilməlidir.
Hamımız görürük ki, evlənərkən səhv seçimlər edən gənclərimiz, yersiz boşanmalarla özlərini, uşaqlarını və ailələrini pərişan etməkdədirlər. Daha dəhşətlisi isə, nə qədər qafillər evliliyə yanaşmayıp bir çox günah və haram girdabında pərişan olmaqdadırlar.
Nikah xaricində bir yerdə olmaq, insanın yaradılış məqsədinə tərs düşdüyü üçün, nəticəsi də tam bir xüsran və çöküşdən ibarətdir. Bu vəziyyətdən həm fərd, həm ailə, həm də millət böyük zərərlər görür.
Cənabi-Haqq, qullarını bu təhlükələrdən mühafizə etmək üçün nikahsız bir yerdə olmağı böyük günah olaraq elan etmiş və onlar üçün son dərəcə ağır cəzalar qoymuşdur.
Xülasə, nikah, məsul varlıqlar olan insanlar və cinlərə məxsus bir haldır. Digər məxluqat isə bu xüsusda sərbəstdir. İnsanlıq şərəf və ləyaqətini qoruya bilmək üçün iffətin mühafizəsi zəruridir.
Mənbə:islamveihsan.com